Herbarz Szlachty Sieradzkiej XIX wieku

Elżbieta Halina Nejman, Szlachta Sieradzka XIX wieku. Herbarz, Zduńska Wola 2017 (wersja druga, poprawiona).

POBIERZ WSTĘP

 Uwaga!! W związku z masowym napływem zapytań o wersję drukowaną Herbarza, odpowiadamy, że niniejsze opracowanie jest dostępne tylko i wyłącznie w formie elektronicznej. Brak wydania papierowego.

Praca ta powstała przy okazji własnych, rodzinnych, poszukiwań genealogicznych. Tylko możne i utytułowane rody doczekały się naukowych opracowań, nic w tym dziwnego, zostawiły po sobie wiele różnych dokumentów, a ich przedstawiciele odegrali ważną rolę w dziejach regionu i państwa. Rodziny mniej zamożne prawdopodobnie nigdy nie będą przedmiotem zainteresowań historyków. Żyją jednak współcześnie ich potomkowie i oni właśnie próbują mozolnie odtworzyć historię swoich rodzin.

Wojny znacznie uszczupliły rodzinne archiwa, przerwaniu uległa też więź międzypokoleniowa. Podczas poszukiwań spotkałam wielu ludzi, którzy z wielką determinacją szukają jakichkolwiek informacji o swoich przodkach. Im właśnie chcę pomóc. Podczas kilku lat przewertowałam wiele tysięcy akt notarialnych, parafialnych i skonfrontowałam z innymi źródłami; herbarzami, notatkami profesora Dworzaczka, opracowaniem Elżbiety Sęczys, dr Minakowskiego jak też wspomnieniami rodzin w wydawnictwie Ziemianie XX wieku.

Opracowaniem objętych jest około 700 rodzin z terenów województwa sieradzkiego w granicach z 1793 r. ze szczególnym uwzględnieniem powiatów sieradzkiego, szadkowskiego, wieluńskiego i ostrzeszowskiego. Są to wszystkie rody, które przewinęły się w aktach notarialnych w latach 1808-76.

Są wśród nich rody zamożniejsze posiadające znaczne dobra, jak i te których majątki już się zmniejszyły, uległy rozdrobnieniu w wyniku działów rodzinnych, zostały zadłużone i wystawione na licytację, uległy konfiskacie, rozparcelowane, czy w jakiś inny sposób utracone.

Czy jest sens ograniczać się do jakichś określonych granic czasowych?, chyba tak, jak doświadczenie wykazuje w ciągu 100-150 lat występowanie nazwisk na danym terenie zmienia się radykalnie, Alicja Szymczakowa w swojej książce szlachta sieradzka w XV wieku[1]omawia 83 rodziny z terenu sieradzkiego, z tego do 19 wieku przetrwało tylko około 35, czyli 40 %, pozostałe wymarły, przeniosły się na inny teren lub zupełnie straciły na znaczeniu. Dlatego też herbarze trzeba ciągle aktualizować.

Oprócz rodzin szlacheckich znalazło się miejsce dla rodzin szlachetnych: pracą, zdolnościami, umiejętnościami, wszystkim tym co wyniosło je na wyższy poziom intelektualny i materialny, bez tej podbudowy jaką daje dobre urodzenie i pewna zamożność w chwili startu.

Nie zawsze zachowane są zakładane granice czasowe XIX wieku[2], wręcz przeciwnie, interesujące są dzieje rodziny aż do czasów współczesnych, to jak potomkowie rodzin szlacheckich odnaleźli swoje miejsce we współczesności.

Podobnie z cofaniem historii danej rodziny do czasów dawniejszych w przypadkach gdzie jest to uzasadnione występowaniem w jej szeregach wybitnych osobowości, dużym wpływem na losy regionu, sposobami budowania zamożności samej rodziny i zrozumieniem wpływu czasów przeszłych na teraźniejsze. Nie sposób pominąć takich osób jak Balcer Pstrokoński, skoro odnalazł się jego testament, ani sierżant Żubrowej która sama opowiedziała o swoich losach w kolejnych dokumentach.

 Nie zawsze podaję genealogię całej rodziny, ograniczam ją do tych gałęzi, które działały na określonym terenie, a pozostałe wiadomości są łatwe do odnalezienia w ogólnie dostępnych opracowaniach. Ważne są jednak najmniejsze wzmianki o tych rodach, których nie można znaleźć w żadnych ze źródeł, i nawet najbłahsza informacja może być punktem wyjścia do dalszych poszukiwań.

Objętość pracy ogranicza zakres informacji o poszczególnych członkach rodziny, nie zawsze podaję dokładne daty urodzin i zgonów[3], funkcje publiczne ograniczam do tej najwyższej, bez podawania całego przebiegu kariery, nie zawsze podaję wszystkie dzierżawione kolejno majątki, czy nabywane i sprzedawane dobra. Również posiadane odznaczenia, chociaż są określeniem statusu i znaczenia konkretnej osoby, lub tylko zasobności jej portfela, często są pomijane, łatwo to uzupełnić z ogólnie dostępnych źródeł. W wielu przypadkach podaję opracowania wydane drukiem które uzupełnią i rozszerzą wiadomości o rodzinach, są to monografie, pamiętniki, artykuły prasowe, jest też wiele stron internetowych poświęconych różnym rodom.

W rozdziale zatytułowanym Majątki znajdziemy wszystko to co udało się odnaleźć na temat poszczególnych dóbr. Właściciele wsi i większych majątków zmieniali się często, były przedmiotem podziału, sprzedaży, przechodzenia z rodziny do rodziny w formie posagów i nie zawsze można je przyporządkować konkretnej rodzinie, stąd  osobne wyodrębnienie. Pomocne w usytuowaniu jak i rozległości dóbr mogą być mapy ogólne,  jak i samych siedlisk-dworów.

Niektóre rodziny opracowane są szerzej, to te które zostawiły po sobie więcej dokumentów, trudności sprawiają te których członkowie zmieniali często miejsce zamieszkania, chodzili po dzierżawach i nie zawsze udaje się prześledzić ich drogę, bo wiadomości znajdujemy w różnych często oddalonych parafiach.

Trzeba też wyjaśnić pojęcie szlachta, wykształceni nawet ludzie pytają, - kim była ta szlachta? Otóż ta warstwa społeczna wykształciła się ze stanu rycerskiego, wojowników, którzy w nagrodę za zasługi wojenne otrzymywali w użytkowanie, potem na własność, ziemię. Wiązał się z tym jeden podstawowy obowiązek, stawiania się na zbrojne w każdej potrzebie wojennej.

W późniejszych czasach szlachta wywalczyła sobie i inne przywileje, miała jednak i ograniczenia, w tym zakaz zajmowania się handlem, czy przemysłem. Cechowała się odrębnym od innych warstw społecznych strojem, językiem, sposobem życia, miała prawo do noszenia broni, używania herbu, pełnienia urzędów, prawo wyborcze. Z zasady cała szlachta była między sobą równa wobec przywilejów, praw i obowiązków, w praktyce dzieliły ją jednak różnice majątkowe.

Początkiem końca tej warstwy społecznej był ostatni rozbiór Polski kiedy to większość przywilejów zostało zabranych przez zaborców, i kolejno: wojny napoleońskie, powstania i zmiana ustroju z feudalnego do kapitalistycznego. Zmiany polityczne, gospodarcze i społeczne doprowadziły do pauperyzacji szlachty, która nie zawsze umiała odnaleźć się w nowej rzeczywistości, dystansowana przez szybko przystosowujące się do nowych warunków klasy niższe. Pewna część szlachty zachowała swoje majątki ziemskie przekształcając się w nową grupę społeczną – ziemiaństwo, której kres przyniósł rok 1945 i ustawy reformy rolnej.

Praca uzupełniona jest o: słowniczek staropolski,   inwentarze sporządzane po śmierci poszczególnych osób, opisy i inwentarze majątków oraz  testamenty.